Ανακαλύφθηκε άγαλμα που παραπέμπει στο παιδί του Κριτίου

συντάκτης f7848c5_wp · Δημοσιεύτηκε 21/08/2023 · Ενημερώθηκε 21/08/2023

Στις ανασκαφές Δεσποτικού

Βρέθηκε και νέο κτίριο

τεσσάρων δωματίων

jpeg-optimizer_Aerofotografia-tis-thesis-tis-mandras-YPPO

Αεροφωτογραφία της θέσης Μάντρα από Νότια. Διακρίνεται στη νότια πλευρά του τεμένους το σύστημα των δεξαμενών. Φωτογραφία: © Υπουργείο Πολιτισμού -ΥΠΠΟ

Ένα άγαλμα που παραπέμπει στο «παιδί του Κριτίου» και ένα νέο κτίριο τεσσάρων δωματίων αποκάλυψαν οι αρχαιολογικές ανασκαφές, που πραγματοποιήθηκαν από τις 22 Μαΐου έως και τις 14 Ιουλίου 2023 εκ της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κυκλάδων κι υπό τη διεύθυνση του Γιάννου Κουράγιου στη θέση Μάντρα, στη νησίδα του Δεσποτικού.

Επισήμανση

Το «παιδί του Κριτίου» είναι ένα θαυμαστό άγαλμα του ομώνυμου αρχαίου Έλληνα γλύπτη, το οποίο βρέθηκε το 1865-1866 στα νοτιοανατολικά του Παρθενώνα και εκτίθεται σήμερα στην αίθουσα της αρχαϊκής Ακρόπολης του Μουσείου της Ακρόπολης, στην Αθήνα.

Ακέφαλος ανδρικός κορμός

Μεταξύ άλλων, «ήρθε στο φως» ένας ακέφαλος ανδρικός κορμός του αυστηρού ρυθμού, ο οποίος τεχνοτροπικά παραπέμπει στο παιδί του Κριτίου και χρονολογείται μετά από το 480 π.Χ. Πρόκειται για ένα έργο εξαιρετικής ποιότητας από παριανό μάρμαρο με λεία και στιλπνή επιδερμίδα. Επίσης, βρέθηκαν τμήματα αρχαϊκών κούρων, τα οποία ήταν εντοιχισμένα ως οικοδομικό υλικό.

Πολύπλοκο σύστημα

διαχείρισης υδάτων

Στη συγκεκριμένη νησίδα διενεργείται μία συστηματική ανασκαφή από το 2001, ενώ από το 2020 ανασκάπτεται ένα πολύπλοκο σύστημα συλλογής και διαχείρισης υδάτων στις υπώρειες του λόφου νότια του ιερού.

Από τους αρχαιολόγους διερευνήθηκαν δύο μεγάλες δεξαμενές. Η βορειότερη από αυτές είναι ορθογώνιας κάτοψης και είχε εσωτερικές διαστάσεις 5,50 x 7 μέτρα και βάθος 4 μέτρων. Για το 2023 επικεντρώθηκαν οι ανασκαφές στη νοτιοδυτική γωνία της δεξαμενής όπου υπήρχε μια μεταβυζαντινή κατασκευή.

Η δεξαμενή είναι εντυπωσιακών διαστάσεων και κατασκευάστηκε από μεγάλους ορθογωνισμένους λίθους γνευσίου, που τοποθετήθηκαν προσεκτικά με ελάχιστα κενά στους αρμούς μεταξύ τους. Όλοι οι τοίχοι και ο πυθμένας της δεξαμενής ήταν καλυμμένοι με ένα παχύ στρώμα υδραυλικού κονιάματος υπόλευκου χρώματος.

Οι δύο επιμέρους χώροι

και το φιλτράρισμα

του νερού

Σε απόσταση περίπου ενός μέτρου και νότια της δεξαμενής, αποκαλύφθηκαν δύο επιμέρους ορθογώνιοι χώροι (προλάκκια) και για τους οποίους εκτιμάται ότι εκεί γινόταν το φιλτράρισμα του νερού.

Στο νότιο ορθογώνιο χώρο καταλήγει ένας λιθόκτιστος αγωγός μήκους 25 μέτρων, ο οποίος ξεκινά τη πορεία του από μία άλλη μεγάλη κτιστή δεξαμενή, ωοειδούς σχήματος. Οι αρχαιολόγοι αποκάλυψαν πλήρως το πυθμένα της δεξαμενής αυτής.

Στο μέσον της βόρειας πλευράς της συγκεκριμένης δεξαμενής είχε βρεθεί ήδη από το 2020 και μια ιδιαίτερη ορθογώνια πώρινη κατασκευή με τέσσερεις οπές διατεταγμένες σε δύο οριζόντιες σειρές για τον έλεγχο της ροής των υδάτων στον αγωγό.

Η νότια πλευρά

της δεξαμενής

Στη νότια πλευρά της δεξαμενής «ήρθε στο φως» η είσοδος της εισροής των υδάτων στη δεξαμενή που οριζόταν από ψηλές- κάθετες σχιστές πλάκες. Ο φυσικός βράχος αποτελεί τον πυθμένα της δεξαμενής γύρω από τον οποίο κατασκευάστηκαν τα τοιχώματά της. Η διάμετρος αυτής είναι 10,07 μέτρα στη Ανατολική-δυτική διεύθυνση και 10,53 μέτρα σε Βορειοανατολική.

Το βάθος της δεξαμενής φτάνει τα 1,10 μέτρα και στο εσωτερικό αυτής προέκυψε ένα θραύσμα υποστατού βάσης πήλινου περιρραντηρίου με ανάγλυφη παράσταση λέοντα που χρονολογείται στον 6ο αιώνα π.Χ.

Οι ανασκαφές

στο Κτίριο Ζ

Επίσης, στο βόρειο τμήμα του Κτιρίου Ζ (χρονολογίας της κλασικής περιόδου) εντοπίστηκαν δύο παράλληλες επιμήκεις κατασκευές, μήκους περίπου 2,50 μέτρων, πλάτους 0,64 μέτρου και ύψους 0,10-0,15 μέτρων. Για τις επιμήκεις κατασκευές θεωρούν οι ανασκαφείς πως επάνω σ’ αυτές εδράζονταν ένα υπερυψωμένο δάπεδο.

Στη βορειοδυτική πλευρά του Κτιρίου Ζ αποκαλύφθηκαν δύο τοίχοι που σχηματίζουν μία γωνία. Από τους επιστήμονες θεωρείται για τους δύο τοίχους ότι πιθανότατα είναι ένα τμήμα δωματίου που αντιστοιχεί στη πιο πρώιμη φάση του κτιρίου επάνω στο οποίο εδράζεται το Κτίριο Ζ.

Το πιο πρώιμο κτίριο

Το πιο πρώιμο αυτό κτίριο ονομάστηκε Κτίριο Ζα.

Εντός του δωματίου του κτιρίου αυτού εντοπίστηκε ένα μαρμάρινο ανάγλυφο κυκλικού σχήματος με παράσταση ζώου. Στη περιοχή, που βρίσκεται δυτικά του Κτιρίου Β, αποκαλύφθηκε ένα νέο δωμάτιο στη δυτική απόληξή του κι εντός αυτού διερευνήθηκαν δύο λίθινες ορθογώνιες κατασκευές αποθηκευτικού χαρακτήρα με πολλά θραύσματα πίθων, πήλινων κεράμων κι ένα τμήμα πήλινης σίμης με εγχάρακτη διακόσμηση.

Το Κτίριο ΜΝ

Κατά τη διάρκεια των ανασκαφικών εργασιών του 2023 εντοπίστηκε το Κτίριο ΜΝ, που είναι ορθογώνιας κάτοψης και το οποίο αποτελείται από τέσσερα δωμάτια, ανά δύο σε παράταξη με Βόρεια-Νότια κατεύθυνση.

Μέσα στα δωμάτια βρέθηκαν:

🟦Κεραμικά, που χρονολογούνται στα μέσα περίπου του 6ου αιώνα π.Χ.

🟦Ένας σχεδόν ακέραιος ταινιωτός κρατήρας.

🟦Ένας χονδροειδής κρατήρας μεγάλων διαστάσεων, που ήταν βυθισμένος στο δάπεδο του 4ου δωματίου.

🟦Αγγεία πόσης κυρίως σκύφοι και κύπελλα. Αττικές μελανόμορφες ταινιωτές κύλικες.

🟦Θραύσματα από πήλινα ακροκέραμα με τη μορφή γοργονείου και ταινιωτές σίμες.

Τα σημαντικότερα ευρήματα

Τα σημαντικότερα ευρήματα των ανασκαφών του έτους 2023 στη θέση Μάντρα στη νησίδα του Δεσποτικού προέκυψαν από τη συνέχιση της διερεύνησης της μεγάλης αρχαϊκής κατασκευής που είχε εντοπισθεί το 2019 όχι πολύ μακριά από το λιμάνι. Ορίζεται, δε, από δύο τοίχους (Τ1 και Τ3). Πιθανότατα αυτή η κατασκευή είχε οχυρωματικό χαρακτήρα κι ενδεχομένως κάποιο πρόπυλο με περίβολο, όπως αναφέρουν οι αρχαιολόγοι.

Στο νοτιότερο και στο ανατολικό τμήμα του πρώτου τοίχου συνολικού μήκους 8,5 μέτρων και πλάτους 0,60-0,70 μέτρων έχει σημειωθεί έντονη κατάρρευση.

Το σημείο διερευνήθηκε από τους αρχαιολόγους, οι οποίοι βρήκαν ένα ακέφαλο ανδρικό κορμό του αυστηρού ρυθμού που τεχνοτροπικά παραπέμπει στο παιδί του Κριτίου, ενώ μπορεί να χρονολογηθεί αμέσως μετά από το 480 π.Χ. Είναι ένα έργο εξαιρετικής ποιότητας από παριανό μάρμαρο με λεία και στιλπνή επιδερμίδα.

jpeg-optimizer_O archaiologikos kouros sto Mouseio tis Parou kai o entopismos tou

Ο αρχαϊκός κούρος στο Αρχαιολογικό Μουσείο Πάρου κι Ο εντοπισμός του αυστηρορυθμικού κούρου. Φωτογραφία: © Υπουργείο Πολιτισμού -ΥΠΠΟ

Η διερεύνηση

του δεύτερου τοίχου

Η διερεύνηση του δεύτερου τοίχου επεφύλασσε πολλές «εκπλήξεις» στους αρχαιολόγους, αφού σε διάφορα τμήματα βρέθηκαν εντοιχισμένα σε δεύτερη χρήση ως οικοδομικό υλικό τμήματα αρχαϊκών κούρων.

Πιο συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν τοποθετημένα και «σε παράταξη» τρία θραύσματα του ίδιου κούρου:

Ο άνω και κάτω κορμός και η αποκρουσμένη στην πίσω όψη κεφαλή του, που σώζει τμήμα των βοστρύχων της μακριάς κόμης. Πρόκειται για έργο του δεύτερου μισού του 6ου αιώνα π.Χ.

🔵Ένα τμήμα των μηρών και της βουβωνικής χώρας δεύτερου κούρου.

🔵Ένα τμήμα άνω κορμού που πιθανόν συνανήκει με το προηγούμενο, καθώς και τμήμα βραχίονα και ποδιού.

Στον ίδιο τοίχο είχαν βρεθεί το 2022 εντοιχισμένα δύο τμήματα κάτω άκρων άλλων δύο κούρων, ένα καθιστό γυναικείο άγαλμα, καθώς και δύο μαρμάρινες βάσεις αναθηματικών κιόνων.

Λαμπρά αφιερώματα

προς το θεό Απόλλωνα

«Η συγκέντρωση μεγάλου αριθμού γλυπτών και βάσεων σε αυτή την περιοχή ίσως υποδηλώνει ότι αυτή ήταν και η αρχική θέση τους. Είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι τα γλυπτά και οι κίονες θα ήταν τοποθετημένα σε περίοπτη θέση κοντά στο πρόπυλο, μέσα από το οποίο θα γινόταν η είσοδος στο ιερό και το τέμενος του θεού.

Αυτά τα λαμπρά αφιερώματα προς το θεό Απόλλωνα, μετά από τη παύση της λειτουργίας του ιερού, θα αποτέλεσαν χρήσιμο και ανθεκτικό οικοδομικό υλικό για τα μεταγενέστερα κτίρια. Άλλωστε, αυτού του είδους την «ανακύκλωση» μαρτυριέται και σε άλλα κτίρια του ιερού, στα οποία έχουν βρεθεί εντοιχισμένα σε δεύτερη χρήση δεκάδες θραύσματα αγαλμάτων», δημοσιοποιούν οι αρχαιολόγοι.

Η αναστήλωση

Από το 2022 και έπειτα από άδεια του Κεντρικού Αρχαιολογικού Συμβουλίου έχει ήδη ξεκινήσει η ξεκινήσει η αποκατάσταση του Κτιρίου Δ που καταλαμβάνει τη Βορειοανατολική γωνία του τεμένους και είχε λατρευτικό χαρακτήρα Αυτό μαρτυρεί ο μαρμάρινος βωμός που είχε βρεθεί μπροστά του και οι πελεκημένοι δόμοι του.

Πρόκειται για τετράστυλο πρόστυλο κτίριο με διμερή κάτοψη, αποτελούμενη από πρόδομο και σηκό, διαστάσεων 9,40 Χ 12,50 μέτρων.

Το Κτίριο Δ χρονολογείται στο τρίτο τέταρτο του 6ου αιώνα π.Χ.

Μετά από τη συμπλήρωση της υπόβασης και του στυλοβάτη από γνεύσιο, τοποθετήθηκε το κατώφλι και οι παραστάδες του.

Ακόμη, αποκαταστάθηκαν οι βάσεις και τα τμήματα των σπονδύλων από αρχαίο και νέο υλικό, αλλά και η πρόσοψη του κτιρίου από μαρμάρινους δόμους.

Ταυτόχρονα, αποκαταστάθηκε η Βορειοδυτική γωνία της θεμελίωσης, ώστε να τοποθετηθεί ο τοιχοβάτης από μαρμάρινους δόμους δουλεμένους με χοντρό βελόνι.

Τέσσερις εβδομάδες

αναστηλωτικών εργασιών

Οι αναστηλωτικές εργασίες διήρκησαν συνολικά τέσσερις εβδομάδες, οπότε πραγματοποιήθηκαν από τους εξειδικευμένους τεχνίτες μαρμάρου: Β. Χατζή. Μ. Αρμάο, Γ. Σκαρή, Γ. Παλαμάρη, Λ. Ιωάννου, Γ. Κοντονικολάου και υπό την επίβλεψη του αρχιτέκτονα, Γουλιέλμου Ορεστίδη.

Επιπρόσθετα, πραγματοποιήθηκαν διάφορες εργασίες συντήρησης από τους συντηρητές Γ. Καράμπαλη και Ε. Τσαβού στις δεξαμενές και στον αγωγό που τις συνδέει στο κεντρικό βωμό του ιερού, στα Κτίρια Ζ και Υ, αλλά και σε άλλα δωμάτια κτιρίων της θέσης.