Η Ελλάδα αποχαιρετά το Γιάννη Μαρκόπουλο

Τα τραγούδια

του αείμνηστου συνθέτη

θα τραγουδιούνται

από γενιές σε γενιές

Το μεγάλο αείμνηστο συνθέτη, Γιάννη Μαρκόπουλο αποχαιρετά η Ελλάδα και ο οποίος θα μας θωρεί από τη «γειτονιά των αγγέλων»  παρέα με το Νίκο Ξυλούρη με τα «Ζάβαρα-κάτρα-νέμια», αφού απεβίωσε το απόγευμα του Σαββάτου 10 Ιουνίου 2023 μετά από γενναία μάχη με την επάρατο νόσο σε ηλικία 84 ετών στην Αθήνα.

Η ανακοίνωση

της οικογένειας

του Γιάννη Μαρκόπουλου

Από την οικογένεια του Γιάννη Μαρκοπούλου εκδόθηκε η ακόλουθη ανακοίνωση:

«Με θλίψη ανακοινώνουμε ότι σήμερα το απόγευμα απεβίωσε, μετά από σκληρή μάχη με τον καρκίνο, ο μεγάλος εθνικός μας συνθέτης, Γιάννης Μαρκόπουλος. Η μουσική ψυχή της Ελλάδας σίγησε. Όμως, θα μένει ζωντανή στη μνήμη μας, μέσα από τα τραγούδια του, που τραγουδήθηκαν και θα τραγουδιούνται από γενιές και γενιές Ελλήνων και Ελληνίδων».

Γιάννης Μαρκόπουλος (1939-2023)

Η ζωή και το έργο του

Ο αείμνηστος μουσικοσυνθέτης, Γιάννης Μαρκόπουλος γεννήθηκε το 1939 στο Ηράκλειο της Κρήτης. Καταγόταν  από την Ιεράπετρα,  όπου βρίσκεται το πατρικό σπίτι του.

Ήταν ο πρωτότοκος γιος του Γεωργίου Μαρκόπουλου, δικηγόρου στο επάγγελμα και μετέπειτα νομάρχη, και της Ειρήνης Αεράκη από τη Σητεία. Αμφότεροι ήταν γόνοι και οι δύο παλαιών οικογενειών του νησιού.

Τα πρώτα μουσικά μαθήματα

Στο τοπικό ωδείο πήρε τα πρώτα μουσικά μαθήματα στη θεωρία και στο βιολί. Του άρεσαν οι ήχοι από το κυματισμό της θάλασσας και αγαπούσε με πάθος τη μουσική. Στη μπάντα του Δήμου έπαιζε κλαρίνο.

Σε ηλικία μόλις 12 χρόνων συνθέτει τις εξής μελωδίες, οι οποίες  αργότερα έγιναν τραγούδια με πανελλήνια απήχηση: «Γκρεμισμένα σπίτια», «Πέρα από τη θάλασσα», «Μαλαματένια λόγια» Έφηβος διαποτίστηκε από την αρχαία και τη σύγχρονη πολιτισμική κληρονομιά της Ελλάδος. Οι πρώτες μουσικές εμπειρίες του Γιάννη Μαρκόπουλου προέρχονται:

🎶Από τη τοπική μουσική με τους γρήγορους χορούς και τα επαναλαμβανόμενα μικρά μοτίβα.

🎶Από τη κλασική μουσική.

🎶Από τη μουσική της ευρύτερης ανατολικής Μεσογείου και ιδιαίτερα της κοντινής Αιγύπτου.

Τα πρώτα βραβεία

Το 1956 εισέρχεται στο Ωδείο Αθηνών για θεωρητικά στη τάξη του συνθέτη Γεωργίου Σκλάβου και βιολί στη τάξη του Joseph Bustidui. Την ίδια εποχή εισάγεται στο Πάντειο πανεπιστήμιο για κοινωνικές και φιλοσοφικές σπουδές.

Παράλληλα, συνθέτει για το Εθνικό θέατρο και το κινηματογράφο. Σε ηλικία  μόλις 24 χρονών βραβεύεται (από το Φεστιβάλ κινηματογράφου Θεσσαλονίκης) για τη μουσική, που εμπνεύστηκε  στη ταινία: «Μικρές Αφροδίτες»  του Νίκου Κούνδουρου.

Τον ίδιο χρόνο «ανεβαίνουν»  τα μουσικά έργα του: «Θησέας» (χορόδραμα) και «Χιροσίμα»  (σουίτα μπαλέτου) από νέα χορευτικά σύνολα. Η επιτυχία που γνωρίζουν από νωρίς η μουσική και τα τραγούδια του Γιάννη Μαρκόπουλου οφείλονταν στο φυσικό χάρισμα, που διέθετε ο ίδιος  να συνθέτει πρωτότυπες μελωδίες υψηλής ποιότητας και πρωτόγνωρα ρυθμικά σχήματα. Το 1959 συνθέτει τα «Τρία σκίτσα για χορό», που ηχογραφούνται και μεταδίδονται από τη τότε συμφωνική ορχήστρα της ΕΙΡ..

Η περίοδος

της διδακτορίας

Το 1967 επιβάλλεται δικτατορία στην Ελλάδα. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος αναχωρεί για το Λονδίνο. Εκεί εμπλουτίζει τις μουσικές γνώσεις του με την Αγγλίδα συνθέτρια,  Elisabeth Lutyens, ενώ η φιλία του αείμνηστου δημιουργού με το συνθέτη, Γιάννη Χρήστου και η γνωριμία του με τον Ιάννη Ξενάκη θα διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στη βαθύτερη γνωριμία του με τις πλέον πρωτοποριακές μουσικές μορφές.

Η περίοδος

του Λονδίνου

Στο Λονδίνο συνθέτει τη κοσμική καντάτα «Ήλιος ο πρώτος» σε ποίηση του Οδυσσέα Ελύτη, τη μουσική για τη «Λυσιστράτη « του Αριστοφάνη (για το Θέατρο Τέχνης), ολοκληρώνει το Χρονικό και τη μουσική τελετή «Ιδού ο Νυμφίος». Πρόκειται για ένα έργο ανέκδοτο με εξαίρεση ενός τμήματος, με τίτλο: « Ζάβαρα-κάτρα-νέμια»  (ιδιαίτερη σύνθεση διονυσιακού χαρακτήρα) που αποτελεί ένα από τα διάσημα κομμάτια του.

Επίσης, συνθέτει τα έργα: «Χρησμοί για συμφωνική ορχήστρα» και «Πυρρίχιοι χοροί Α, Β, Γ,» (από τους 24 χορούς που ολοκλήρωσε το 2000)  και τα  οποία «παίζονται»  το 1968 από την ορχήστρα «Concertante» του Λονδίνου στο «Queen Elizabeth Hall».

Ο κριτικός της εφημερίδας «Daily Telegraph»,  D.A.W.M. υποδέχθηκε τότε το συνθέτη, σημειώνοντας ότι «το αρχαίο άρωμα της Ελλάδος δε χάθηκε». Την ίδια χρονιά του αναθέτουν τη μουσική στη «Τρικυμία»  του Σαίξπηρ, που «ανεβάζει»  το Εθνικό Θέατρο της Αγγλίας, σε σκηνοθεσία του David Jones με τον Sir John Clemens.

Η επιστροφή

στην Αθήνα

Το 1969 επιστρέφει στην Αθήνα για να συμβάλει με τα έργα του στην πορεία για την αποκατάσταση της Δημοκρατίας. Αμέσως ξεκίνησε μουσικές παραστάσεις, συνεργαζόμενος με ποιητές και σκηνοθέτες, παρουσιάζοντας τα έργα του στο στούντιο «Λήδρα»  με νέους τραγουδιστές και μουσικούς στους οποίους δίδαξε το τρόπο της ερμηνείας της μουσικής και των τραγουδιών του στην αισθητική κατεύθυνση, την οποία επιζητούσε.

Μαζί με τα θεατρικά στιγμιότυπα και τον εικαστικό διάκοσμο δημιούργησε μια πολύτροπη μουσική παράσταση. Διανοούμενοι και φοιτητές γεμίζουν καθημερινά το χώρο της δραστηριότητας του, παρά τα εμπόδια και τις επεμβάσεις της στρατιωτικής εξουσίας. Τα τραγούδια του «μπαίνουν στο στόμα του ελληνικού «  και συμβάλουν αποφασιστικά στο αίτημα για αποκατάσταση της Δημοκρατίας.

Τα έργα

αυτής της περιόδου

Μουσικά έργα και κύκλοι τραγουδιών αυτής της περιόδου είναι τα εξής:

«Ήλιος ο πρώτος», «Χρονικό Ιθαγένεια», «Θητεία», «Ο Στράτης ο θαλασσινός ανάμεσα στους Αγάπανθους», «Ανεξάρτητα», «Μετανάστες» και «Θεσσαλικός κύκλος».

Σημαντικό ρόλο παίζουν και τα «Ριζίτικα»  σε διασκευή- ενορχήστρωση και αισθητική αναμόρφωση από το Γιάννη Μαρκόπουλο. Πρόκειται για το  έργο με παραδοσιακά τραγούδια της Κρήτης συν δύο νέες οργανικές συνθέσεις του (βραβείο της Γαλλικής Ακαδημίας Σαρλ Κρος). Για το λιμπρέτο επέλεξε ο συνθέτης 9 τραγούδια, έτσι ώστε να αποτελέσουν μία  ενιαία μορφή διήγησης. Ιδιαίτερα το «Πότε θα κάνει ξαστεριά», το οποίο βάσει του σχεδίου του «ένωσε»  τις φωνές διαμαρτυρίας των φοιτητών.

Στο BBC

και «Oι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»

Το 1976 συνθέτει τη μουσική για την τηλεοπτική σειρά του ΒΒC « Who Pays the Ferryman»  και το μουσικό θέμα φτάνει στη κορυφή των αγγλικών charts. Ο συνθέτης γίνεται διεθνώς γνωστός.

Το 1977 «έρχεται η κοσμική λειτουργία «Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι»  με βάση το ποίημα του εθνικού μας ποιητή,  Διονυσίου Σολωμού που παρουσιάζεται την ίδια χρονιά ενώπιον 22.000 νέων σε στάδιο της Αθήνας υπό τη διεύθυνση του συνθέτη. Ο Γιάννης Μαρκόπουλος με το έργο του και τη στάση του «σηματοδοτεί»  το εξαίσιο μουσικό τοπίο της δεκαετίας του 1970.

Η δημοτικότητα

 της μουσικής

του Γιάννη Μαρκόπουλου

Η δημοτικότητα την οποία απολαμβάνει η μουσική του  Γιάννη Μαρκόπουλου και στο εξωτερικό εκφράζεται με πολλές μετακλήσεις για συναυλίες. Ο συνθέτης πραγματοποιεί αλλεπάλληλα ταξίδια ανά τον κόσμο.

Επισκέπτεται διαδοχικά, δίνοντας συναυλίες με τα έργα του, τις ΗΠΑ, τον Καναδά, τη Σουηδία, την Ολλανδία, την Ιταλία, τη Γαλλία, τη Γερμανία, το Βέλγιο, την Αγγλία καθώς και διάφορες πόλεις της Ρωσίας ή της Αυστραλίας.

Η μουσική

για το θέατρο

και το κινηματογράφο

Στη καλλιτεχνική  παραγωγή  του Γιάννη Μαρκόπουλου συμπεριλαμβάνεται μουσική για το θέατρο και τον κινηματογράφο, σε έργα του Ευριπίδη, του Αριστοφάνη, του Μενάνδρου, του Σαίξπηρ, του Τσέχωφ, του Μπέκετ και σύγχρονων Ελλήνων, με το Εθνικό Θέατρο, το «Θέατρο Τέχνης»  του Καρόλου Κουν, το «Αμφιθέατρο»  του Σπύρου Ευαγγελάτου και με τους σκηνοθέτες:  Αλέξη Σολωμό, Πέλλο Κατσέλη, Μίνωα Βολονάκη, κ.ά.

«Έγραψε» μουσική  για τις ταινίες:

🔴«Vortex» και «Byron» του Νίκου Κούνδουρου.

🔴«Κραυγή γυναικών»  και «Πρόβα του Ζυλ Ντασέν.

🔴«Beloved» του Τζορτζ Κοσμάτος.

🔴«Φόβος» του Κώστα Μανουσάκη.

🔴«Επιχείρηση Απόλλων» του Γ. Σκαλενάκη.

🔴«Η Μοίρα ενός αθώου» του Γρηγόρη Γρηγορίου (βραβείο μουσικής Φεστιβάλ Κινηματογράφου Θεσσαλονίκης).

Το νέο κεφάλαιο

Το 1980 ξεκινά τη προετοιμασία για το άνοιγμα ενός νέου κεφαλαίου στη μουσική του. Στο κορμό των νέων συνθέσεών του εμφανίζονται μελωδικά ξεσπάσματα στηριγμένα στην εκτεταμένη πολυτονικότητα της αρμονικής δομής του  και τα οποία ενισχύονται από το πάθος μιας ανεξάντλητης ζωτικότητας. Έτσι, συνέθεσε τα έργα ενόργανης μουσικής: «Κονσέρτο-Ραψωδία για λύρα και ορχήστρα», τα «Μητρώα» (για ορχήστρα εγχόρδων), τις «Τετράδες» (5 κουαρτέτα), δύο σονάτες, Πέντε κομμάτια για βιολί και πιάνο, τις «Σειρήνες» (ορατόριο), το κύκλο τραγουδιών «Φίλοι που φεύγουν»  σε ποίηση των Νίκου Καρούζου, Μανώλη Αναγνωστάκη, Ανδρέα Εμπειρίκου, τα «5 Στάσιμα – Επί Σκηνής» σε ποίηση του Γιώργου Σεφέρη.

Ο ύμνος της Ειρήνης

και η

«Λειτουργία του Ορφέα»

Το 1983 του ανατέθηκε  ο σχεδιασμός του τελετουργικού της έναρξης των Πανευρωπαϊκών Αγώνων στην Αθήνα. Τότε συνέθεσε  τον ύμνο «Ειρήνη» που μεταδόθηκε τηλεοπτικά σε πολλές χώρες του κόσμου.

Το 1994 εκδίδεται ένα από τα πιο σημαντικά του έργα, ήτοι η, «Λειτουργία του Ορφέα». Το έργο παρουσιάζεται στο «Palais des Beaux-Arts» των Βρυξελλών και ως λειτουργία είναι αφιερωμένη στον επαναπροσδιορισμό του ανθρώπου με τη φύση, εγκαινιάζοντας έτσι μια νέα σχέση κοινού και παράστασης συναυλιών.

Ταυτόχρονα, παρουσιάζεται μία έκθεση κεραμικής, ζωγραφικής και χειροτεχνίας, υπό την αιγίδα του Βελγικού Υπουργείου πολιτισμού με τίτλο «Από το σκοτάδι στο φως» – υπότιτλο που χρησιμοποιούσε ο συνθέτης στις ζωντανές παρουσιάσεις του Ορφέα.

Η έκδοση του έργου το 2009 από την Εταιρία «Naxos» αποτέλεσε σπουδαίο μουσικό γεγονός σε παγκόσμιο επίπεδο.

Η σχέση

με τα ορφικά ποιήματα

Ο Γιάννης Μαρκόπουλος ξεκίνησε να συνθέτει τη «Λειτουργία του Ορφέα», σε μορφή σύγχρονου ορατορίου από το 1991 και το έργο δομήθηκε στη βάση των διασωθέντων αρχαίων ορφικών ποιημάτων.

Για το λιμπρέτο επέλεξε φράσεις, ακόμα και μεμονωμένες λέξεις από τα θραύσματα των ποιημάτων. Το πνευματικό  περιεχόμενο της λειτουργίας είναι εμπλουτισμένο με πολλά στοιχεία αναζωογονεί το μύθο του προφήτη μουσικού Ορφέα. Στη συμφωνική ορχήστρα πρόσθεσε στην παρτιτούρα του,  τη κιθάρα, το λαούτο, το κανονάκι και τη λύρα σε ορισμένα μέρη.

Τα αφηγηματικά μέρη συνοδεύονται κυρίως από άρπα, καθώς η πρόθεση του συνθέτη εδώ είναι η δημιουργία μίας ραψωδικής διάθεσης, ενώ σε κάποια σημεία δύο φλάουτα «παίζουν» μαζί ως μια νύξη στον αρχαίο δίαυλο, όπως έχει αναφέρει ο ίδιος

Τα επόμενα έργα

Ανάμεσα στα έργα που ακολουθούν στη δημιουργική πορεία του αλησμόνητου δημιουργού  κατέχουν εξέχουσα θέση τα εξής:

1.

Το έργο σκηνής, «Ανα-γέννηση-Κρήτη ανάμεσα σε Βενετιά και Πόλη», (μουσικό ταξίδι σε 4 ενότητες) παραγγελία του Μεγάρου Μουσικής Αθηνών , που «ανέβηκε»  στην αίθουσα Φίλων της Μουσικής σε τρεις παραστάσεις το 1995 και στη συνέχεια το 1997 από το θέατρο «Palais des Beaux-Arts»  με τα συμφωνικά σύνολα της Ραδιοφωνίας των Βρυξελλών και σολίστ, υπό την διεύθυνση του συνθέτη και απευθείας μετάδοση από το πρώτο τηλεοπτικό κανάλι της Βελγικής τηλεόρασης.

2.

Η όπερα «Ερωτόκριτος και Αρετή», το οποίο είναι λιμπρέτο του συνθέτη βασισμένο σε επιλογή στίχων από το ερωτικό έπος του Βιτσέντζου Κορνάρου «Eρωτόκριτος» της Κρητικής Αναγέννησης, που ηχογραφήθηκε από τα συμφωνικά σύνολα της Ραδιοφωνίας των Βρυξελλών υπό την διεύθυνση του μαέστρου Michel Tilkin (έκδοση από την Εταιρία Universal).

3.

 Το κονσέρτο για πιάνο «Σχήματα σε κίνηση» (Shapes in Motion), το οποίο είναι εμπνεόμενο ιδιαίτερα από τη θεωρία σχετικά με την αρμονία των σφαιρών που αποδίδεται στο Πυθαγόρα, καθώς και από την σημερινή συνεχώς αυξανόμενη αντίληψη περί των ήχων του Σύμπαντος που ηχογραφήθηκε από τη Συμφωνική Ορχήστρα της όπερας της Γάνδης υπό την διεύθυνση του Edwig Abrath (έκδοση από την Εταιρία Naxos).

4.

Το «Τρίπτυχο για φλάουτο έγχορδα και άρπα και τα Ευήλια τοπία» (φαντασία για σόλο φλάουτο) που ηχογραφήθηκε από τους σολίστες των Βρυξελλών και το βιρτουόζο φλαουτίστα, Marc Grauwels (έκδοση από την Naxos).

5.

Οι «16 Πυρρίχιοι συμφωνικοί χοροί 1980-2001».

6.

 Η «Συμφωνία της Ίασης»  (2000) για φωνές μεικτή χορωδία, αφηγήτρια και συμφωνική ορχήστρα (παραγγελία του Ιδρύματος «Ερρίκος Ντυνάν»  για την Παγκόσμια Ημέρα του Ερυθρού Σταυρού).

7.

 «Ο Ταχύτατος Λούης» (2004) για φωνές μεικτή χορωδία και συμφωνική ορχήστρα,για τον πρώτο Ολυμπιονίκη Μαραθωνοδρόμο, Σπύρο Λούη, παραγγελία του Δήμου Αμαρουσίου.

8.

 «Ο Νόμος της Θαλπωρής»  ορατόριο-μουσικό θέαμα για φωνές, μεικτή χορωδία, ορχήστρα ξύλινων και χάλκινων πνευστών, χορό και προβολή διαφανειών, με θέμα τον άνθρωπο, ο οποίος  από την εποχή της συνειδητής ύπαρξής του στη γη, φυσώντας με την εκπνοή του, παράγει ήχους, τραγούδι, μουσική. Το έργο αυτό  παρουσιάστηκε στη Bruges του Βελγίου, υπό την διεύθυνση του συνθέτη (παραγγελία της Περιφέρειας της Φλάνδρας, υπό την αιγίδα της Βελγικής κυβέρνησης).

9.

 «Ερωτική συμφωνία» (2010) για συμφωνική ορχήστρα, υψίφωνο και μεικτή χορωδία που παρουσιάστηκε από το Μέγαρο Μουσικής Αθηνών με τα συμφωνικά σύνολα του Δήμου Αθηναίων.

10.

«Κονσέρτο για Νέι και συμφωνική ορχήστρα»  (2014) που παρουσιάστηκε στο Ηρώδειο με την ορχήστρα «Παλίντονος αρμονία»  υπό την διεύθυνση του μαέστρου, Τάσου Συμεωνίδη.

11.

«Τρίπτυχο για βιολί και συμφωνική ορχήστρα» (2019- 2020).

Το μουσικό όραμα

του Γιάννη Μαρκόπουλου

Με την έναρξη της δεκαετίας του 70, υλοποίησε ο αείμνηστος μεγάλος συνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος  το μουσικό όραμα του «καταθέτοντας» μουσικά έργα που αποτελούν ακρογωνιαίο λίθο του σύγχρονου νεοελληνικού πολιτισμού.

Αναζητώντας φιλοσοφικά τη βαθύτερη ενότητα του ανθρώπου με το φυσικό και κοινωνικό του περιβάλλον, συνέθεσε  μουσικά έργα που αποτελούν μία  νέα πρόταση και τομή μέσα στο σύνολο της ελληνικής μουσικής. Πρόκειται για δημιουργίες με ενότητα της αισθητικής και της φιλοσοφικής άποψης του συνθέτη ως προς τις θεμελιακές αρχές τους με την καθεμία -όμως- από αυτές να είναι διαφορετικές.

Η «Παλίντονος Αρμονία»

Ίδρυσε συνάμα ένα νέο και ιδιόμορφο ορχηστικό σχήμα μέσα από το οποίο συνδυάζονται τα όργανα της συμφωνικής ορχήστρας με τα ελληνικά παραδοσιακά όργανα. Το ονόμασε «Παλίντονος Αρμονία»  (επωνυμία που προέρχεται από τη φράση του Ηράκλειτου: «παλίντονος γὰρ ἁρμονίη κόσμου ὅκωσπερ λύρης καὶ τόξου»), καθιερώνοντας έτσι  με τις συνθέσεις του την ουσία της μουσικής συμβίωσης και τους συσχετισμούς έκφρασης μεταξύ  των συμφωνικών και των  τοπικών οργάνων, μέσω του μελωδικού και ρυθμικού του ορίζοντα, των αρμονικών δομών και των ηχοχρωμάτων της ενορχήστρωσης. Όλα αυτά χαρακτηρίζουν το προσωπικό ύφος του.

Η «Επιστροφή στις Ρίζες»

Πρότεινε την «Επιστροφή στις Ρίζες, εννοώντας το «σχεδιασμό του μέλλοντος, με ενδοσκόπηση, μελέτη και πλησίασμα των άφθαρτων πηγών της ζωντανής παράδοσης του κόσμου σε συνδυασμό με επιλεγμένες σύγχρονες πληροφορίες τέχνης».

Η  πρότασή του αυτή έλαβε τις διαστάσεις ενός κινήματος τέχνης που ξεπέρασε τα όρια της Ελλάδας. Οι παράμετροι αυτού του μουσικού κινήματος στήριζαν παράλληλα τις φιλοσοφικές απόψεις του  συνθέτη που συνδυάζονταν με τις κοινωνικές προτάσεις για τη ζωή και την τέχνη.

Το όλον

των έργων του

Τα έργα που συνέθεσε ο Γιάννης Μαρκόπουλος περιλαμβάνουν:  Συμφωνικά έργα με φωνές, όπερα – έργα σκηνής, μουσική για χορό, έργα για συμφωνική ορχήστρα – ορχήστρα εγχόρδων – ενόργανα σύνολα, κονσέρτα, έργα μουσικής δωματίου, έργα για πιάνο και σόλο όργανα, κύκλους τραγουδιών, σειρές τραγουδιών – τραγούδια, χορωδιακά έργα και μουσική  για το θέατρο και το κινηματογράφο.

©Typologos.com 2023