Η πολύκροτη «Δίκη» του Kafka «δια φακού» του Orson Welles τη Μεγάλη Δευτέρα

Από την Κινηματογραφική  Λέσχη  των Εργαζομένων της  Ε.Ρ.Τ. –3 και το Κ.ΕΜ.Ε.Σ.

23:35:04,04/19/2019

Την αριστουργηματική περιγραφή της κρυφής διάστασης του κόσμου ετούτου καταθέτουν οι ιδιοφυίες Franz Kafka και Orson Welles  στην ταινία « H Δίκη» ( Le process / The trial, ασπρόμαυρο, Γαλλία-Ιταλία-Δυτική Γερμανία 1962, διάρκεια 119´), που θα προβάλουν Κινηματογραφική  Λέσχη  των Εργαζομένων της  Ε.Ρ.Τ. –3 και το Κ.ΕΜ.Ε.Σ. στις 9 το βράδυ της Μεγάλης  Δευτέρας  22 Απριλίου 2019  στο σινεμά «Βακούρα 1» της Θεσσαλονίκης.

Η ροή του φιλμ βασίζεται στο σενάριο από το πολύκροτο μυθιστόρημα  του Franz Kafka και στη σκηνοθετική μαεστρία του Orson Welles.

Toυς ρόλους ενσαρκώνει πλειάδα «τιτάνων» της υποκριτικής τέχνης, ήτοι οι  Anthony Perkins, Jeanne Moreau, Arnoldo Foà, Romy Schneider, Jess Hahn, Akim Tamiroff και πολλοί άλλοι.

Το φιλμ θα προλογίσει ο δημοσιογράφος – συγγραφέας – κριτικός κινηματογράφου Αλέξης Δερμεντζόγλου. Στο κοινό θα διανεμηθεί έντυπη κριτική του Παντελή Φραντζή. Μετά από  το τέλος της προβολής  θα ακολουθήσει συζήτηση με  θέμα: «Η μεταποίηση του καφκικού  σύμπαντος  από την ιδιοφυία του Γουέλς».

Όλα ξεκινούν, όταν κάποιος άνθρωπος κατηγορείται  για  ένα αδίκημα, το οποίο  ακριβώς δεν κατονομάζεται και περνάει από Δίκη. Μέσω της δημιουργίας ενός ζοφερού κλίματος κατορθώνει ο Orson Welles να χρησιμοποιήσει όλες τις εξπρεσιονιστικές τεχνικές και να παρέμβει στο μυθιστόρημα.

Ωμά καταγράφει το σύγχρονο παράλογο και αποδίδει την εικόνα ενός εφιαλτικά επικίνδυνου κόσμου, με την αυθαιρεσία της εξουσίας να κυριαρχεί απόλυτα .

 «Στα χρόνια της καλλιτεχνικής του, ωριμότητας, το 1962, ο Orson Welles κατάφερε να ετοιμάσει ένα φιλμ κάτω από την πλήρη, προσωπική εποπτεία του, χωρίς παρεμβάσεις από παραγωγούς και περιπέτειες στο θάλαμο του montage.

Η απροσδόκητη απόφασή του,  να διασκευάσει τη «Δίκη» του Franz Kafka σηματοδοτούσε μια νέα περίοδο στην καριέρα του, που μαζί με το «Άγγιγμα του Κακού»  και το  «Chimes of Midnight»  έμελλε να σταθεί ως το αβέβαιο φινάλε μίας απολύτως αβέβαιης πορείας.

Η «Δίκη», σε αντίθεση με τα άλλα δύο φιλμ εκείνης της περιόδου, βρέθηκε εν μέσω μίας μάλλον διαστροφικής αντιμετώπισης από κοινό και κριτικούς: Έγινε το αναμφίβολο αριστούργημα, που κανείς – όμως –  δεν είχε το κουράγιο να ξαναδεί. Ένα διαμάντι, με άλλα λόγια, για το ράφι των ταινιοθηκών και τις σελίδες των ακαδημαϊκών βιβλίων. Κι αυτή είναι επάνω –  κάτω κι η πραγματικότητα.

Η επιλογή του Wells  να μεταφέρει τον Kafka  στη μεγάλη οθόνη, παραμένει μέχρι και  σήμερα ένα μεγάλο μυστήριο. «Ζώο» του θεάτρου, ο Welles  είχε ανατραφεί καλλιτεχνικά με τα κείμενα του Σαίξπηρ.

Στην ουσία, οι κινηματογραφικές του,  περσόνες πάντοτε κουβαλούσαν στοιχεία από το σαιξπηρικό σύμπαν. Φιγούρες bigger than life, έκπτωτοι άνδρες παγιδευμένοι ανάμεσα στα γρανάζια του πεπρωμένου.

Την ίδια στιγμή, όμως,  χαρακτήρες με δραματική υπόσταση, με τους οποίους ο θεατής μπορούσε να συμπάσχει.

Πέρα από τον Οθέλλο, τον Μακμπέθ, τον Φαλστάφ, ο Κέιν, ο κύριος Αρκάντιν, ο κακομαθημένος Άμπερσον, όλοι τους,  ανήκαν στη  δραματική παλέτα του Σαίξπηρ.

 Κι όμως, το 1962, ο σαρωτικός αυτός σκηνοθέτης επέλεγε ένα από τα πιο συμβολικά, κυνικά κείμενα του Kafka.

Λύση ανάγκης ή συνειδητή επιλογή, ο Welles θα εξορθολογίκευε αργότερα το εγχείρημά του: «Υποθέτω πως δεν υπάρχει κανείς συγγραφέας – από τον Τζόζεφ Κόνραντ – που να μπορεί να μεταφερθεί απευθείας στην οθόνη».  Στη  «Δίκη» ο Kafka  αναθεωρείται, ράβεται και κόβεται και έρχεται στα μέτρα του τρομερού παιδιού του παγκόσμιου σινεμά.

Η επιλογή των ηθοποιών αποτελεί κι ένα από τα ισχυρά δέλεαρ του φιλμ. Ο Anthony Perkins στο ρόλο του Joseph K, ανακαλύπτει τους αστυνομικούς στο διαμέρισμά του.

Κατηγορούμενος για ένα έγκλημα που δεν γνωρίζει, αποφασίζει να τρυπώσει στους δαιδάλους του συστήματος και να ανακαλύψει την αλήθεια.

Αγαπημένη του Welles και σταθερή συνεργάτιδα στην τελευταία του περίοδο, η Jeanne Moreau,  κρατά το  μικρό ρόλο της αμφιβόλου ηθικής γειτόνισσας και συμπληρώνει ένα cast αξιοζήλευτο.

Το οποίο θα ήταν ακόμα πιο ενδιαφέρον, αν ο σκηνοθέτης δεν είχε μυστηριωδώς και την τελευταία στιγμή αφαιρέσει την μοναδική σεκάνς που ο ίδιος είχε προσθέσει στο αρχικό κείμενο, και στην οποία εμφανιζόταν η Κατίνα Παξινού.

Ελλείψει σκηνικών και χρημάτων, ο σκηνοθέτης επιστρατεύει το παριζιάνικο Gare d’Orsay  -λίγο πριν αυτό μετατραπεί στο γνωστό σήμερα μουσείο – και στήνει με όσα μέσα είχε στη διάθεσή του, το λαβύρινθο του καφκικού μικρόκοσμου.

Αρχετυπικός auteur, ο  Welles «αναγκάζεται» να κρατήσει τον ρόλο του Δικηγόρου, ελλείψει κατάλληλου ηθοποιού, και παρουσιάζει εκ νέου έναν homo Wellesian, μία φιγούρα με εκτόπισμα φυσιολογίας, αλλά και ηθικής (ή ανηθικότητας).

Η ρητορική του Kafka  στριμώχνεται στην ηθική του σκηνοθέτη και το αιχμηρό φινάλε του μυθιστορήματος αντικαθίσταται με μία σεκάνς συμβολική, ακόμα κι αν ο ίδιος απέρριπτε τον συμβολισμό, ως το όνειρο μερικών Ευρωπαίων σινεφίλ.

«Μετά τη γενοκτονία των Εβραίων, δε  θα μπορούσα να απεικονίσω το μαχαίρωμα ενός Εβραίου ήρωα».

 Πρόσχημα ή συμβιβασμός, γεγονός παραμένει πως ο Welles κατάφερνε να ποτίσει την κινηματογραφική μεταφορά με τον ανθρωποκεντρισμό, που ο Kafka απεχθανόταν.

Η «Δίκη» στέκεται, ωστόσο, αδικαιολόγητα ψυχρή, συναισθηματικά αποστειρωμένη, ένα αριστούργημα που κανείς δεν μπορεί να διαχειριστεί. Ένα αριστούργημα, όμως, δίχως αντίρρηση»,γράφει εύστοχα ο Παντελής Φραντζής.

Ταινίες που πλησιάζουν την προβληματική της «Δίκης» είναι οι εξής:

«Μπραζίλ» του  Terry Gilliam.

 «1984» του Michael Radford.

«Πειρασμός» ,και «Ο Ντίλιγκερ είναι νεκρός» του Marco Ferreri.

 «Ο άρχων του τρόμου» και «Ο κύριος Αρκάντιν» του  Orson Welles.

Λόγω των εορτών του Πάσχα θα συνεχιστούν οι προβολές την Τρίτη 30 Απριλίου με την ταινία «Η κίτρινη ταυτότητα» του Pierre Granier-Deferre με τους Alain Delon, Simone Signoret και Ottavia Piccolo.

Για  περισσότερες πληροφορίες  για τις προβαλλόμενες ταινίες μπορούν οι σινεφίλ ν’ ανατρέχουν  στο kemes facebook  ή στο  kemes.wordpress.com.

©Typologos.com 2019