H ανάμνηση της Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων

To Χρονικό της Πέμπτης

Η Γαλλία στη Θεσσαλονίκη

Από το Γαλλικό Ινστιτούτο Θεσσαλονίκης

17:21:08,01/28/2022

Στην εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης απέτεινε φόρο τιμής το «Χρονικό της Πέμπτης»  με τίτλο: «Η Γαλλία στη Θεσσαλονίκη», που δημοσίευσε το οικείο Γαλλικό Ινστιτούτο ανήμερα της Διεθνούς Ημέρας Μνήμης των  θυμάτων του Ολοκαυτώματος (27 Ιανουαρίου 2022). Το  συγκεκριμένο χρονικό δημοσιεύεται την Παρασκευή 27 Ιανουαρίου 2022 στον «Τυπολόγο» κι έχει ως εξής:

«Την 27η Ιανουαρίου 2022, Διεθνή Ημέρα αφιερωμένη στην μνήμη των θυμάτων του Ολοκαυτώματος,θυμόμαστε την εβραϊκή κοινότητα της Θεσσαλονίκης, και επιθυμούμε να αποτίσουμε φόρο τιμής στους στενούς δεσμούς, που έχει δημιουργήσει με τη Γαλλία, συμβάλλοντας στο κύρος της γαλλικής γλώσσας, καθώς και του γαλλικού πολιτισμού.

Η «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων»

 Η Θεσσαλονίκη, που αποκαλείται και «Madre de Israel» στα λαντίνο ή «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων» στα γαλλικά, υπήρξε για αιώνες ένα σημαντικό κέντρο της εβραϊκής κοινότητας της Ευρώπης. Παρά το γεγονός ότι κάποιοι Ρωμανιώτες ζούσαν ήδη στην πόλη πριν από τον 15ο αιώνα (1), η πλειονότητα των εβραϊκών οικογενειών έφτασε το 1492, όταν οι Εβραίοι εκδιώχθηκαν από την Ισπανία.

Η εγκατάστασή τους,στην πόλη έγινε ευπρόσδεκτη,με την ενθάρρυνση -μάλιστα -της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Με το πέρασμα του χρόνου,ο εβραϊκός πληθυσμός θα είναι η πλειονότητα,συνεισφέροντας στη νέα δημογραφική, θρησκευτική και γλωσσική ισορροπία της Θεσσαλονίκης, μαζί με τους Ορθόδοξους Χριστιανούς και τους Μουσουλμάνους,κυρίως.

Η Alliance- Παγκόσμια Ισραηλιτική Συμμαχία

Κατά το δεύτερο ήμισυ του 19ου αιώνα, η κοινότητα γνωρίζει μεγάλη πνευματική και διανοητική ανάπτυξη, που συνίσταται στην ίδρυση, από το 1873, των σχολείων της Αλλιάνς-Παγκόσμιας Ισραηλιτικής Συμμαχίας (Alliance Israélite Universelle), μιας φιλανθρωπικής οργάνωσης με έδρα το Παρίσι, κατόπιν πρωτοβουλίας του διάσημου Μωυσή Αλλατίνη (2),  ο οποίος είναι μέλος της κεντρικής επιτροπής.

Περισσότεροι από 2.000 μαθητές

Τότε ξεκίνησαν πραγματικά οι δεσμοί μεταξύ της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης και της Γαλλίας. Η ποιοτική εκπαίδευση που παρέχεται στα γαλλικά προσελκύει τόσους μαθητές από όλες τις κοινότητες, που ο αριθμός τους, σημειώνει μια εκρηκτική άνοδο με αύξηση, μεταξύ του 1873 και του 1908, από 200 μαθητές (όλοι αγόρια) σε περισσότερους από 2 000, κατανεμημένους σε επτά ιδρύματα, τα τέσσερα εκ των οποίων προσφέρουν εκπαίδευση στα κορίτσια.

Τα εκπαιδευτικά εγχειρίδια

Στα σχολεία αυτά, οι μαθητές μετέχουν της γαλλικής γλώσσας, αλλά και του γαλλικού πολιτισμού: Τα εγχειρίδια που χρησιμοποιούνται είναι, ως επί το πλείστον, αυτά που χρησιμοποιεί το κοσμικό σχολείο της Γαλλίας (école laïque française) σύμφωνα με την μέθοδο του Jules Ferry, και αναγνώσματα που εκθειάζουν το Βολταίρο, τον Ρουσσώ, τον Ουγκώ ή τον Ιούλιο Βερν.

Η εφημερίδα «Journal de Salonique»

Η συνεισφορά της γαλλόφωνης εβραϊκής αστικής τάξης στην αίγλη της Γαλλίας και της γαλλικής γλώσσας υπερβαίνει τον αποκλειστικό εκπαιδευτικό τομέα, κι επεκτείνεται ιδιαίτερα σε εκείνους, του τύπου και του εμπορίου.

Η εφημερίδα «Journal de Salonique», το πρώτο γαλλόφωνο έντυπο της πόλης, που δημιουργήθηκε από πολλές τοπικές εβραϊκές προσωπικότητες και τυπώθηκε σε 1 000 αντίτυπα, συμβάλλει στην εξύμνηση των αρετών του γαλλικού μοντέλου σε όλους τους τομείς, από την παριζιάνικη μόδα μέχρι και την υπόθεση Ντρέιφους – που συνεπαίρνει τους Θεσσαλονικείς –, συμπεριλαμβανομένης της κινηματογραφικής διαδικασίας Lumière.

Οι δύο Γαλλόφωνες μασονικές στοές

Οι χώροι συζητήσεων, οι κύκλοι ανταλλαγών απόψεων, οι λέσχες και οι σύλλογοι, όπου κυριαρχούν τα γαλλικά, συμβάλλουν – επίσης-  στη διαμόρφωση μιας σύγχρονης Θεσσαλονίκης, ανοιχτής στις ευρωπαϊκές ιδέες και τρόπους ζωής: Γύρω στο 1910, η Θεσσαλονίκη έχει δύο γαλλόφωνες μασονικές στοές που συγκεντρώνουν σχεδόν 200 μέλη, που προέρχονται κυρίως από την εβραϊκή κοινότητα – όπως ο διάσημος Ζοζέφ Νεχαμά, διανοούμενος που φοίτησε στα σχολεία της Αλλιάνς, συγγραφέας πολλών ιστορικών βιβλίων και ενός αξιόλογου Λεξικού των Ισπανοεβραϊκών (3).

 Ο αναβρασμός και οι μεγάλες αλλαγές

Ωστόσο, αυτός ο «αναβρασμός» δεν άντεξε στις μεγάλες αλλαγές που συνέβησαν τις επόμενες δεκαετίες. Η κοινότητα αντιπροσώπευε περισσότερο από το ήμισυ του πληθυσμού (80 000 Εβραίοι μεταξύ των 150 000 κατοίκων) της πόλης, λίγο πριν ξεσπάσει ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος.

Η πολιτική και εθνική ισορροπία της πόλης-  όμως-  έχει αλλάξει δραστικά μετά την ενσωμάτωση της Θεσσαλονίκης στο ελληνικό κράτος το 1912, και κατά τη διάρκεια της ανταλλαγής πληθυσμών με την Τουρκία, μετά από τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922.

Η μεγάλη πυρκαγιά του 1917

Την ίδια περίοδο, η τεράστια πυρκαγιά του 1917, επέφερε άλλο ένα μεγάλο πλήγμα στην εβραϊκή κοινότητα: Τα τρία τέταρτα των κατοικιών τους, που βρίσκονταν στο ανατολικό τμήμα του κέντρου της πόλης, καταστράφηκαν, αφήνοντας 52. 000 εξ αυτών χωρίς κατοικία, και η νέα διαίρεση της πόλης σφραγίζει την εξαφάνιση της εβραϊκής συνοικίας και των ιστορικών συναγωγών, που δε θα ξαναχτιστούν.

Η μετανάστευση Εβραίων της Θεσσαλονίκης

στη Γαλλία

Μετά από αυτή τη σκληρή δοκιμασία, μέσα σε ένα κλίμα βαθμιαίας επιδείνωσης του ελληνικού εθνικισμού και του αντισημιτισμού στην Ευρώπη, πολλοί Εβραίοι αποφασίζουν να μεταναστεύσουν, και στρέφονται κυρίως προς τη Γαλλία, διότι γνωρίζουν τη γλώσσα και τον πολιτισμό της, έχουν ήδη δεσμούς με τη χώρα, και πολλοί από αυτούς τη θεωρούν, ως γη της επαγγελίας. Συνολικά, σχεδόν 20. 000 Εβραίοι της Θεσσαλονίκης εγκαταστάθηκαν στη Γαλλία.

Οι απόγονοι μεγάλων Εβραϊκών οικογενειών

 της Θεσσαλονίκης στη Γαλλία  

Δε μας εκπλήσσει, λοιπόν,  το γεγονός ότι συναντάμε σήμερα, ανάμεσα στον γαλλικό πληθυσμό, πολλούς απογόνους μεγάλων εβραϊκών οικογενειών της Θεσσαλονίκης. Μεταξύ των πιο επιφανών, η γενιά του Ντασώ, απογόνου του περίφημου Μωυσή Αλλατίνη, ή και η αυτοκρατορία Ντανόν, που ιδρύθηκε από το Θεσσαλονικιό Ισαάκ Καράσσο, ο οποίος μετανάστευσε στη Γαλλία και δημιούργησε μια μάρκα που σχετίζεται με το χαϊδευτικό όνομα το γιού του, Ντανόν (μικρός Ντανιέλ).

Ο Πατρίκ Μοντιανό

Ο Πατρίκ Μοντιανό, ο συγγραφέας που τιμήθηκε με το Νόμπελ λογοτεχνίας το 2014, κατάγεται από τη γνωστή οικογένεια Modiano (ένας από τους οποίους, ο Σαούλ, υπήρξε ένας διαπρεπής τραπεζίτης της πόλης, και ο Ελί ένας πολύ δραστήριος αρχιτέκτονας-4- ). Χωρίς να παραλείψουμε το διανοούμενο και κοινωνιολόγο Εντγκάρ Μορέν, τον πρώην Πρόεδρο της Γαλλικής Δημοκρατίας Νικολά Σαρκοζί, ή τη σχεδιάστρια μόδας Νταϊάν φον Φίρστενμπεργκ.

 Ισχυροί οι δεσμοί  μεταξύ της Γαλλίας

και της εβραϊκής κοινότητας Θεσσαλονίκης

Ως εκ τούτου, οι δεσμοί μεταξύ της Γαλλίας και της εβραϊκής κοινότητας παραμένουν ισχυροί. Συνδέονται εν μέρει με τη μνήμη και διατηρούνται από δυναμικές γαλλόφωνες προσωπικότητες,  όπως της ιστορικού Ρένας Μόλχο ή του Προέδρου της Ισραηλιτικής Κοινότητας και Αντιπροέδρου του Παγκόσμιου Ισραηλιτικού Συμβουλίου, Νταβίντ Σαλτιέλ.

Το Ολοκαύτωμα

Οφείλουμε να πούμε ότι η Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων υπήρξε μία από τις πιο συντετριμμένες κοινότητες εξαιτίας της βίας κατά τη ναζιστική περίοδο:

Η ολοκληρωτική καταστροφή, στα τέλη του 1942, του εβραϊκού νεκροταφείου στο κέντρο της πόλης – του πιο σημαντικού της Ευρώπης, με τους 300 000 τάφους του – συνέβαλε στην απομάκρυνση της κοινότητας των Σεφαραδιτών από το ιστορικό παρελθόν της, και οι μαζικοί εκτοπισμοί που ξεκίνησαν το Μάρτιο του 1942 οδήγησαν στα στρατόπεδα θανάτου σχεδόν την πλειονότητα (96 %) από τους 55.000 Εβραίους που κατοικούσαν στην πόλη στις αρχές της δεκαετίας του 1940. Μόλις 2 000 άτομα επέζησαν από το Ολοκαύτωμα.

 Το Γαλλικό Σχολείο Θεσσαλονίκης

Το Γαλλικό Σχολείο Θεσσαλονίκης, το οποίο είχε υποδεχθεί έναν μεγάλο αριθμό Εβραίων μαθητών, και κυρίως μετά από τη μεγάλη πυρκαγιά του 1917, συμβάλλει σε αυτή τη διατήρηση μνήμης. Μια αναμνηστική πλάκα έχει τοποθετηθεί στην είσοδο του κτιρίου, ως φόρος τιμής στα Εβραιόπουλα του σχολείου που εκτοπίστηκαν.

Πρόσφατα έχει ξεκινήσει και μια δράση με σκοπό να αναζητηθούν επιζήσαντες που υπήρξαν μαθητές του σχολείου. Και οι μαθητές δεν χάνουν ευκαιρία συμμετοχής σε εκδηλώσεις μνήμης, αφιερωμένες στα θύματα του Ολοκαυτώματος, κάθε χρόνο στις 27 Ιανουαρίου.

 Η διατήρηση της μνήμης αυτής της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, που έχει δημιουργήσει τόσους δεσμούς με τη Γαλλία, παραμένει μείζον καθήκον όλων μας».

 Σημειώσεις

(1). Όπως αποδεικνύεται από την παρουσία του τάφου του Βενιαμίν εντός του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, χώρος ο οποίος θεωρείται ως ο παλαιότερος εβραϊκός αρχαιολογικός χώρος της Θεσσαλονίκης.

 (2). Δείτε το Chronique du Jeudi n°11, Από τους Αλλατίνη στους Ντασώ – Ένα οικογενειακό έπος που ξεκίνησε από τη Θεσσαλονίκη.

 (3). Μια  αξιοσημείωτη συνεισφορά έγινε πρόσφατα για το συγκεκριμένο βιβλίο από το Μισέλ Αζαριά, ο οποίος δημοσίευσε το Γαλλο/Ισπανοεβραϊκό Λεξιλόγιο, με τίτλο «El Nehama al reverso», το οποίο επιτρέπει τη μετάφραση στα γαλλικά ισπανοεβραϊκών λέξεων του λεξικού του Ζοζέφ Νεχαμά.

 (4).Σχετικά με τον Ελί Μοντιανό, ανατρέξτε στο Chronique du Jeudi n°19, αφιερωμένο στη γαλλική επιρροή στην αρχιτεκτονική της Θεσσαλονίκης.

©Τypologos.com 2022