Ελληνική Μουσική από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα 5

by Akis · Published 7 Δεκεμβρίου 2011 · Updated 27 Αυγούστου 2021

Ελληνική Μουσική από την Αρχαιότητα μέχρι σήμερα 5

Του Άκη Γεροντάκη

Γεωμετρική εποχή (11ος- 8ος αιώνας)

Οι όλο και περισσότερες απεικονίσεις σε αγγεία και τα φιλολογικά τεκμήρια στην Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου (8ος αιώνας, φωτογραφία) παρέχουν ακριβέστερη εικόνα της μουσικής.

Επικρατεί το τραγούδι με συνοδεία νυκτού οργάνου (κιθαρωδία), που εκτελείται από τους ίδιους τους ομηρικούς ήρωες ή από επαγγελματίες τραγουδιστές, τους αοιδούς, οι οποίοι τραγουδούσαν τους στίχους από επίλεκτα μέρη του έπους μάλλον πάνω στο ίδιο μελωδικό σχήμα.

Στην αρχή παιζόταν το προοίμιον, ένας ύμνος αφιερωμένος στους θεούς. Γύρω στα 750 εμφανίζεται κατά το μύθο, με τον Φρύγο ΟΛΥΜΠΟ, η αυλωδία, δηλαδή το τραγούδι παιγμένο στον αυλό. Ο αυλός μιμείται την ανθρώπινη φωνή, ιδιαίτερα την κραυγή του πόνου. Ανήκει στη λατρεία του Διονύσου. Τον 7ο αιώνα πληθαίνουν οι απεικονίσεις του. Υπήρχαν, επίσης, και χορωδιακά τραγούδια: μεγάλοι ύμνοι σε θρησκευτικές τελετές, καθώς και κατά τη λατρεία των νεκρών.

Αρχαϊκή Εποχή (7ος- 6ος αιώνας)

Τον 7ο αιώνα η παρουσίαση του έπους γίνεται από έναν αφηγητή, το ραψωδό, ενώ το προοίμιον εξελίσσεται σε αυτόνομο μουσικό κομμάτι, τον κιθαρωδικό νόμο, που εκτελείται ανεξάρτητα από το έπος από τον κιθαρωδό, ο οποίος παίζει σε μεγάλους αγώνες (π.χ. στην Ολυμπία).Φωτογραφία από Gordon Johnson από το Pixabay

Τον 7ο αιώνα η παρουσίαση του έπους γίνεται από έναν αφηγητή, το ραψωδό, ενώ το προοίμιον εξελίσσεται σε αυτόνομο μουσικό κομμάτι, τον κιθαρωδικό νόμο, που εκτελείται ανεξάρτητα από το έπος από τον κιθαρωδό, ο οποίος παίζει σε μεγάλους αγώνες (π.χ. στην Ολυμπία). Ο κιθαρωδικός νόμος ήταν 7μερής (βλέπε: σχέδιο Β του προηγούμενου άρθρου μας).

Ο ΤΕΡΠΑΝΔΟΣ, που νίκησε στον μουσικό αγώνα των εορτών του Απόλλωνα στη Σπάρτη το 676, προσθέτει στα 5 χορδές της λύρας άλλες 2 (επτατονική κλίμακα που περιλαμβάνει ημιτόνια) και εμπλουτίζει το τονικό υλικό (βλέπε: σχέδιο Γ του προηγούμενου άρθρου μας).

Τον 7ο αιώνα, εμφανίζεται, ιδιαίτερα στη Λέσβο, το νέο είδος της λυρικής ποίησης, δηλαδή τραγούδι με συνοδεία λύρας (λεσβική κιθαρωδία). Κύριοι εκπρόσωποι είναι ο ΑΡΧΙΛΟΧΟΣ ο Πάριος (περί το 650), η Λεσβία ΣΑΠΦΩ και ο επίσης Λέσβιος ΑΛΚΑΙΟΣ (περί το 600). Σώζονται μόνο τα κείμενα.

Ο στίχος σχηματίζει μια ενότητα μουσικής και λόγου, η οποία χαρακτηρίζεται με τον όρο μουσική. Οι ρυθμοί των στίχων βασίζονται σε εναλλαγή όχι ποιοτική, όπως συμβαίνει στις σύγχρονες γλώσσες με τονισμένες και άτονες συλλαβές, αλλά ποσοτική, με βραχείες και μακριές συλλαβές , οι οποίες αντιστοιχούν με την άρση και τη θέση του ποδιού στη χορευτική κίνηση.

Παράλληλα, ο στίχος διέπεται από κίνηση του τονικού ύψους μέσα στα όρια μιας πέμπτης περιόδου. Η γλώσσα γίνεται μελωδία, ο ποιητής είναι συγχρόνως τραγουδιστής και μουσικός. Η ενότητα του όρου μουσική διασπάστηκε κατά τα τέλη της κλασικής εποχής σε λόγο (πρόζα) και μουσική (ιδιαίτερα η οργανική μουσική).

Ο κλασσικός ελληνιστικός στίχος κατά τους χρόνους της παρακμής του τυποποιήθηκε. Στο Σχέδιο Δ του προηγουμένου άρθρου μας, βλέπουμε τα σημεία και τα ονόματα αυτής της ελληνιστικής προσωδίας:

–τόνοι για το ύψος των φθόγγων: ψηλά (οξεία), χαμηλά (βαρεία) και ψηλά- χαμηλά (περισπωμένη).
–χρόνοι για το μήκος των συλλαβών: μακρό – βραχύ.
– πάδαι για το χωρισμό των λέξεων, αργότερα παύλα, κόμμα και απόστροφος.
–πνεύματα για τα αρχικά φωνήεντα.

Από τη σταθερή σχέση μακρών και βραχέων προέκυψαν οι λεγόμενες πόδες. Στο σχήμα Ε – του προηγούμενου άρθρου μας- βλέπουμε τους σημαντικότερους της μεταγενέστερης τυποποίησης. Ο ίαμβος και ο τροχαίος είναι 3μερείς, ο ανάπαιστος, ο δάκτυλος και ο σπονδείος 4μερείς, οι υπόλοιποι 5μερείς, 6μερείς και περισσότερο.

Εκτός από την αναλογία 1:2 (3μερές μέτρο), υπήρχε επίσης και η αναλογία 1:11/2 (μέτρο 5/8, σήμερα στο συρτό καλαματιανό). Οι πόδες συνενώθηκαν σε μέτρα. Έτσι, προέκυψε από 6 δακτύλους το δακτυλικό εξάμετρο. Πολυπλοκότερα μέτρα πήραν το όνομα του ποιητή που τα χρησιμοποίησε.

Συνεχίζεται…