Έρευνα για την ανάγνωση και την κριτική του Χάρι Πότερ θα διεξαχθεί στην Ελλάδα

συντάκτης nikos · Δημοσιεύτηκε 11 Νοεμβρίου 2011 · Ενημερώθηκε 21 Οκτωβρίου 2012

Χάρι Πότερ: η πρόσληψη και η μαγεία του είδους

Tης Ελεάννας Όρλιακλη, μεταπτυχιακής φοιτήτριας

Θα εξεταστεί, μέσα από το παράδειγμα του Χάρι Πότερ της J.K. Rowling πώς προσέλαβαν τη συγκεκριμένη σειρά βιβλίων αρθρογράφοι σε εφημερίδες βάσει της θεωρίας πρόσληψης του Wolfgang Iser.

Υπήρξαν μερίδες που παθιάστηκαν και αποθέωσαν τα επτά βραβευμένα βιβλία (τριπλό Smarties, Guardian, Sheffield, ABBY, Nibbies) και άλλοι που αγάπησαν να τα μισούν. Η έρευνα που θα πραγματοποιηθεί έχει στόχο να δει πώς προσέλαβαν μαθητές της Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θέματα που ανακύπτουν κατά την ανάγνωση των βιβλίων. Θα χρησιμοποιηθεί η μέθοδος συλλογής δεδομένων των ομάδων εστίασης (focus groups), ενώ η ποιοτική ανάλυση των δεδομένων θα γίνει με τη μέθοδο της Ανάλυσης Περιεχομένου.

Θεωρία πρόσληψης Wolfgang Iser

Για τον Iser ο ρόλος του αναγνώστη στην ερμηνεία του κειμένου είναι καθοριστικής σημασίας, ενώ το κείμενο έχει μια αντικειμενική δομή, η οποία πρέπει να συμπληρωθεί από τον αναγνώστη. Για να διαβάσουμε, πρέπει να είμαστε εξοικειωμένοι με τις λογοτεχνικές τεχνικές και τις συμβάσεις, που χρησιμοποιεί ένα έργο, οφείλουμε δηλαδή να γνωρίζουμε τους «κώδικές» του, τους κανόνες που καθορίζουν συστηματικά τον τρόπο με τον οποίο παράγει τα νοήματά του (Iser: 1978).

Το λογοτεχνικό έργο που εξαναγκάζει τον αναγνώστη να συνειδητοποιήσει εκ νέου και με κριτικό τρόπο τους συνηθισμένους κώδικες και τις προσδοκίες του, είναι για τον Iser το πιο αποτελεσματικό. Το κείμενο έχει την ικανότητα να μας «μετακινεί» από τους συνηθισμένους τρόπους θέασης και μας διδάσκει νέους κώδικες κατανόησης

Η αισθητική αντίδραση δημιουργείται από την αλληλεπίδραση κειμένου και αναγνώστη, ο οποίος συμπληρώνει τα κάθε είδους κενά που υπάρχουν σε ένα κείμενο. Η παρουσία αυτών των κενών στο κείμενο προϋποθέτει την ενεργοποίηση του αναγνώστη κατά την αναγνωστική διαδικασία. Με τη θεώρηση αυτή η παραγωγή του κειμένου, η πρόσληψή του και η κατανόησή του δεν νοούνται αποκομμένες η μια από την άλλη.

Η αναγνωστική θεωρία του Iser δεν εστιάζει τόσο την προσοχή στα αποτελέσματα της ανάγνωσης, όσο στον τρόπο με τον οποίο τα αποτελέσματα αυτά διαμορφώνονται από τη δομή του ίδιου του κειμένου. Το μοντέλο ανάγνωσης του Iser είναι κατά βάση λειτουργικό: τα μέρη πρέπει να προσαρμόζονται στο σύνολο κατά τρόπο που να τους προσδίδει συνοχή.

Ποιοτική έρευνα

Η ποιοτική έρευνα έχει στόχο να διερευνήσει και να κατανοήσει σε βάθος κοινωνικά φαινόμενα. Χρησιμοποιώντας την ποιοτική προσέγγιση ο ερευνητής είναι σε θέση να αντλήσει πληροφορίες για το υπό εξέταση θέμα, ώστε να απαντηθούν ερωτήματα για το «πώς» και το «γιατί» των φαινομένων (Ιωσηφίδης 2003: 17).

Συγκεκριμένα, δίνεται η δυνατότητα ανατροφοδότησης των σταδίων της έρευνας, όπου αυτό κρίνεται απαραίτητο, ενώ ταυτόχρονα αποφεύγεται η επιβολή προπαρασκευασμένων νοηματικών πλαισίων, γεγονός που σημαίνει ότι μπορεί να προκύψουν και θέματα, τα οποία δεν είχαν προβλεφθεί κατά τον σχεδιασμό της έρευνας. Επιπρόσθετα, τα εργαλεία επιτρέπουν στον ερευνητή να «επιστρέφει» στα δεδομένα σε όλες τις φάσεις της αναλυτικής διαδικασίας.

Η ποιοτική έρευνα στοχεύει στην διερεύνηση σε βάθος των αναπαραστάσεων, των στάσεων, των αντιλήψεων, των κινήτρων, των συναισθηματικών και συμβολικών/ φαντασιακών δεδομένων της συμπεριφοράς των ατόμων. Δίνει, επίσης, τη δυνατότητα στον ερευνητή να διερευνήσει την εμπειρία των ατόμων και τα υποκειμενικά νοήματα που τη συγκροτούν, εστιάζοντας πάντα στο ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό (αξιακό και ιδεολογικό) πλαίσιο (context) στο οποίο εγγράφεται.

Τέλος, η θεωρητική αφετηρία και το υπόβαθρο της ποιοτικής μεθοδολογίας διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στον ερευνητικό σχεδιασμό, στην επιλογή ερευνητικών και μεθοδολογικών εργαλείων, στη διατύπωση ερωτημάτων και στην αποφυγή εκ των προτέρων κρίσεων (Ιωσηφίδης 2003: 19-20). Στην έρευνα που θα πραγματοποιηθεί στόχος είναι να διερευνηθούν οι γνώμες και οι απόψεις μαθητών της Δευτεροβάθμιας σχετικά με έντεκα θεματικούς άξονες.

Ομάδες εστίασης (focus groups)

Στην έρευνα θα χρησιμοποιηθεί το μεθοδολογικό εργαλείο των ομάδων εστίασης (focus groups), το οποίο δίνει τη δυνατότητα στον ερευνητή να αντλήσει ποιοτικά δεδομένα, στοιχεία και πληροφορίες μέσα από μια διαδικασία αλληλεπίδρασης των συμμετεχόντων στην ομάδα, για ένα συγκεκριμένο και σαφώς καθορισμένο θέμα.

Οι παράγοντες που είναι σημαντικοί σχετικά με την ομαδική δυναμική και την «απόδοση» των ομάδων εστίασης είναι τα φυσικά, ατομικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά των συμμετεχόντων, ο βαθμός συνεκτικότητας της ομάδας, οι συνδυασμοί ομοιογένειας- ετερογένειας της ομάδας ως προς συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, οι σχέσεις δύναμης και εξουσίας που προϋπάρχουν ή που αναπτύσσονται μέσα στην ομάδα, καθώς και ο βαθμός συμμετοχής των μελών της ομάδας στη διαδικασία αλληλεπίδρασης και οργανωμένης συζήτησης (Ιωσηφίδης 2003: 58).

Συγκεκριμένα, στην έρευνα που θα πραγματοποιηθεί επιλέγεται μικρός αριθμός ατόμων (5-10). Στη συγκεκριμένη έρευνα θα λάβουν μέρος 6 μαθητές από 13-18 ετών. Οι συζητήσεις είναι εστιασμένες σε συγκεκριμένη και προκαθορισμένη θεματολογία.

Οι θεματικοί άξονες που θα δοθούν από τον ερευνητή είναι: καλό-κακό/αγάπη-μίσος/βοηθοί-αντίπαλοι/ήρωας-αντιήρωας/ειρηνικό-εχθρικό στοιχείο /νίκη-ήττα / πρωταγωνιστής-ανταγωνιστής/προκατάληψη/θέμα επιλογής/ μυστικά και ψέματα, κρυφή ταυτότητα/αφηγηματική παραπλάνηση (πιστεύουμε ό,τι και ο Χάρι).

Η ομάδα σχηματίζεται από τον ερευνητή (moderator) ο οποίος θα καθοδηγήσει με έντεχνους τρόπους τη συζήτηση διατηρώντας τη δυναμική της ομάδας σε ισορροπία, εξασφαλίζοντας την κάλυψη της θεματολογίας που ενδιαφέρει, προτρέποντας τους συμμετέχοντες να εκφράσουν ελεύθερα τη γνώμη τους και να αναπτύξουν διάλογο μεταξύ τους, δημιουργώντας ένα άνετο και χαλαρό κλίμα που προσιδιάζει σε μια «φυσιολογική» συζήτηση.

Ποιοτική ανάλυση περιεχομένου

Αυτή η μέθοδος χρησιμοποιείται στην ανάλυση ποικίλου ποιοτικού υλικού και στην κατανόηση του ερευνώμενου φαινομένου (Μπονίδης 2004: 82). Η πορεία της ερευνητικής διαδικασίας περιλαμβάνει το στάδιο του καθορισμού του υπό έρευνα υλικού, το σχεδιασμό κατηγοριών και την ανάλυση του υλικού βάσει αυτών, ενώ μπορούν να χρησιμοποιηθούν μεμονωμένα αλλά και σε συνδυασμό μεταξύ τους τα τρία ερευνητικά παραδείγματα ποιοτικής προσέγγισης κειμένου: η «συγκεφαλαίωση», η «εξήγηση» και η «δόμηση» (Μπονίδης 2004: 99-100).

Η ανάλυση περιεχομένου είναι μία μέθοδος έρευνας και ανάλυσης της κοινωνικής πραγματικότητας, εφόσον ασχολείται με προβληματικές της κοινωνίας και της επικοινωνίας μεταξύ των ατόμων αυτής (Ιωσηφίδης 2003: 63).

Βιβλιογραφία

Ελληνόγλωσση

Cohen, Louis & Manion, Lawrence (1994). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας/μτφ. Χρυσούλα Μητσοπούλου & Μάνια Φιλοπούλου. Αθήνα: Μεταίχμιο.

Eagleton, Terry (2008). Εισαγωγή στη θεωρία της λογοτεχνίας/μτφ. Μιχάλης Μαυρωνας. Αθήνα: Οδυσσέας.

Jauss, Hans Robert (1995). Η θεωρία της πρόσληψης: τρία μελετήματα/μτφ. Μίλτος Πεχλιβάνος. Αθήνα: Βιβλιοπωλείον της Εστίας.

Ιωσηφίδης, Θεόδωρος (2003). Ανάλυση ποιοτικών δεδομένων στις κοινωνικές επιστήμες. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική.

Κανατσούλη, Μένη Δ. (2000). Ιδεολογικές διαστάσεις της παιδικής λογοτεχνίας. Αθήνα: τυπωθήτω-Γιώργιος Δαρδανός.

Κανατσούλη, Μένη Δ. (2008). Ο ήρωας και η ηρωίδα με τα χίλια πρόσωπα: νέες απόψεις για το φύλο στην παιδική λογοτεχνία. Αθήνα: Gutenberg.

Λίτλτζον, Μπέλ (06.08.2000). «Ο δικός μου Χάρι Πότερ είναι καλύτερος», Η Καθημερινή

Μαλαφάντης, Κωνσταντίνος Δ. (2005). Το παιδί και η ανάγνωση: Στάσεις, προτιμήσεις, συνήθειες. Αθήνα: Εκδόσεις Γρηγόρη

Μπονίδης, Κυριάκος Θ. (2004). Το περιεχόμενο του σχολικού βιβλίου ως αντικείμενο έρευνας: διαχρονική εξέταση της σχετικής έρευνας και μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Μεταίχμιο

Μπουκαλα, Παντελή (26.09.2000). «Οι μάγοι δεν υπάρχουν πια…», Η Καθημερινή

Νιαώτη, Ιωάννα (11.02.2000). Τι κρύβεται πίσω από την τρομακτική επιτυχία του «Χάρι Πότερ»: Η ικανότητα των παιδιών και η ανικανότητα των μεγάλων, Ελευθεροτυπία

Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Λότη (1990). Η παιδική λογοτεχνία στην εποχή μας. Αθήνα: Εκδόσεις Καστανιώτη.

Sartre, Jean-Paul (2005) Τι είναι λογοτεχνία/ μτφ. Ευγενία Τσελέντη Αθήνα: Μεταίχμιο.

Βασιλαράκης, Ι.Ν. επιμ. (1998). Σύγχρονες οπτικές και προοπτικές της λογοτεχνίας για παιδιά και νέους. Αθήνα: τυπωθήτω-Γιώργιος Δαρδανός.

Τοπάλη, Μαρία (16.09.2007). «Κάποτε υπήρξαμε όλοι παθιασμένοι μάγοι», Καθημερινή

Φαλίδα, Έφη (07.07.2000). «Η μανία του Χάρι Πότερ», Τα Νέα .

Ξενόγλωσση

Appleyard, S.J. (1991). Becoming a Reader. The Experiecne of Fiction from Childhood to Adulthood. Cambridge: Cambridge University Press.

Berelson, Bernard (1971). Content analysis in communication research. New York: Hafner Publishing Co.

Bennett, Andrew & Royle Nicholas (2004). An introduction to literature, criticism and theory. Harlow: Pearson Longman

Blum, V., (1995). Hide and Seek: The Child between Psychoanalysis and Fiction. Urbana: University of Illinois.

Cochran-Smith, M (1994). The Making of a Reader. New Jersey: Alex Corporation Publishing.

Holub, Robert C. (1984). Reception theory: a critical introduction. London & New York: Methuen.